خود بیمارانگاری (Hypochondriasis) یکی از اختلالات روانشناختی است که در مرجع راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانپزشکی نسخه چهارم با همین نام و در نسخه پنجم با کمی تغییرات تحت عنوان اضطراب بیماری در دسته اختلالات روانتنی دستهبندی شده است.
افراد درگیر اضطراب بیماری دائماً دغدغه ذهنی و وسواس گونه در مورد بیمار شدن دارند و یا در صورت ابتلا به بیماری در علائم بیماری اغراق کرده و آن را بسیار حادتر از آن چه هست جلوه میکنند. این افراد از این که به یک بیماری خطرناک دچار شوند به طور افراطی و غیرمنطقی میترسند. همین عامل باعث میشود تا مدام درگیر وارسیهای بدنی، آزمایشات مختلف و چکاپ باشند. البته که این وارسیها برای سلامتی لازم است اما در چهارچوبی نرمال و نه به شکلی افراطی.
علاوه بر وارسیهای افراطی این افراد اضطراب بسیار زیادی را تحمل میکنند. وقتی میترسید که بیمار شوید و یا نگرشتان نسبت به بیماری بسیار فاجعهانگارانه است در واقع دارید خود را در معرض خطرات بیشتر اضطراب و استرس قرار میدهید. اضطراب شما را بیمار و روند درمانی را با مشکل روبهرو میکند.
بنابراین اضطراب و تبع آن خطراتی که بازخوردهای خودبیمارانگارانه برای سلامتی ایجاد میکند و همچنین هزینههای سنگینی که تمایلات مفرط خودبیمارانگارانه در استفاده از خدمات بهداشتی فراهم میآورد؛ لزوم و اهمیت سنجش نوع نگرش نسبت به بیماری را نشان میدهد.
برای اولین بار پیلوفسکی پرسشنامهای جهت تمایز افراد خودبیمارپندار و غیرخودپندار طراحی کرد. اما عبارات این پرسشنامه به خوبی قدرت تمیز دو گروه را نداشت. بر پایه اقدامات پیلوفسکی، کلنر (kellner) و همکاران در 1986 با هدف وارسی ترسها، باورها و بازخوردهای مرتبط با بیماری در خودبیمارپنداران و تمایز آنها با گروه بهنجار پرسشنامه «نگرش نسبت به بیماریIAS» را طراحی کردند. این مقیاس که 29 گویه دارد که 2 سوال آن برای اطلاعات بیشتر است اما در نمرهگذاری تفسیر نمیشود. شامل 9 خرده مقیاس؛ «نگرانی در مورد بیماری»، «نگرانی در مورد درد»، «عادات سلامت»، «باورهای خودبیمار پندارانه»، «هراس از مرگ»، «هراس از بیماری»، «اشتغال ذهنی در مورد بدن»، «تجربههای درمانی» و «آثار نشانهها» میباشد. پاسخها نیز در یک لیکرت پنج درجهای از هرگز تا همیشه درجهبندی میشود. این مقیاس مناسب گروه سنی بزرگسالان است.
با این که تلاشهای کلنر و همکاران در راستای تخصصی بودن این پرسشنامه از سایر وضعیتهای روانشناختی بوده است اما به طور مطلق تمایز واضحی میان آنها وجود ندارد. همچنین در عوامل مربوط به خرده مقیاسها تداخلهای غیرقابل چشم پوشی وجود دارد که از نقاط ضعف آزمون به حساب میآید (به نقل از فرگوسن1995).
در ایران نیز عطری فرد و همکاران (1385) این پرسشنامه را ترجمه و هنجاریابی کرده و در 5 عامل مفهومسازی کردهاند: 1) ترس از بیماری و ناخوشایندی، 2) فراوانی درمان، 3) باورهای خودبیمار پندارانه، 4) رفتار سلامتی، 5)هراس از مرگ.